سنتور یکی از زیباترین و اصیل‌ترین سازهای زهی-ضربی موسیقی سنتی ایرانی است که صدایی جادویی، شفاف و پر از احساس دارد. این ساز با شکل ذوزنقه‌ای خاص خود و ۷۲ سیم فلزی که در گروه‌های چهارتایی قرار گرفته‌اند، قرن‌هاست که در موسیقی ایرانی، عراقی، ترکیه‌ای و حتی هندی جایگاه ویژه‌ای دارد. اگر بخواهیم ساده بگوییم: سنتور یعنی سازی که با دو مضراب سبک در دستان نوازنده، دریایی از نت‌های ریز و درشت را روی صفحه چوبی‌اش جاری می‌کند. اگر قصد خرید سنتور دارید و می‌خواهید بدانید سنتور دقیقاً یعنی چه، در این مقاله همه چیز را از تاریخچه و انواع گرفته تا نکات مهم خرید سنتور برایتان توضیح می‌دهیم.
تاریخچه سنتور؛ از کجا آمده و چرا این‌قدر محبوب شد؟
ریشه سنتور به تمدن‌های باستانی بین‌النهرین و ایران باستان برمی‌گردد. قدیمی‌ترین تصویر شناخته‌شده از سنتور شبیه در نقش‌برجسته‌های آشوری (حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد) دیده می‌شود. در دوره ساسانیان و بعد از اسلام، این ساز با نام‌های «سنتور» یا «قانون» شناخته می‌شد. در قرن‌های اخیر، سنتور ایرانی به دست استادان بزرگی مثل ابوالحسن صبا، فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان و مجید کیانی به اوج تکامل خود رسید و امروز یکی از مهم‌ترین سازهای تک‌نواز و هم‌نواز در موسیقی دستگاهی ایران است.
انواع سنتور موجود در بازار ایران (به‌روز ۱۴۰۴)
امروزه سه نوع اصلی سنتور در ایران رایج است:
- سنتور ۹ خرک (رایج‌ترین مدل)
- ۱۸ خرک (۹ خرک در هر طرف)
- دامنه صوتی: معمولاً از «دو» تا «سل» در اکتاو چهارم
- مناسب برای مبتدیان و اکثر ردیف‌های موسیقی ایرانی
- قیمت تقریبی (۱۴۰۴): ۸ تا ۱۸ میلیون تومان (بسته به سازنده و چوب)
- سنتور ۱۰ خرک (لا کوک)
- برای نوازندگی در کوک‌های خاص (مثل دستگاه نوا یا راست‌پنجگاه)
- کمی سنگین‌تر و گران‌تر
- سنتور ۱۲ خرک (کروماتیک یا سل کوک)
- ۲۴ خرک
- دامنه گسترده‌تر (تقریباً ۳ اکتاو کامل)
- امکان اجرای نت‌های کروماتیک و مدولاسیون راحت‌تر
- محبوب نوازندگان حرفه‌ای و کسانی که موسیقی تلفیقی کار می‌کنند
- قیمت تقریبی: ۱۵ تا ۳۵ میلیون تومان
همچنین مدل‌های ۱۱ خرک و ۱۳ خرک هم به‌صورت سفارشی توسط برخی سازندگان ساخته می‌شود.
آناتومی سنتور؛ کدام قسمت‌ها مهم هستند؟
- صفحه صدا (تخته رویی): معمولاً از چوب گردو یا توت یک‌تکه
- کلاف‌ها: چوب گردو، گلابی یا راش
- خرک‌ها: چوب گردو یا شمشاد (ارتفاع و فاصله خرک‌ها مستقیماً روی کیفیت صدا تأثیر دارد)
- سیم‌ها: سیم‌های زرد (برنجی) و سفید (فولادی) آلمانی یا بلژیکی رووکس
- پایه‌ها و گوشی‌ها: فلزی با پوشش نیکل یا طلایی
- سوراخ‌های صدا (گل): دو عدد بزرگ در صفحه رویی برای خروج بهتر صدا
بهترین چوب برای ساخت سنتور چیست؟
- گردو: رنگ تیره، صدای گرم و پرحجم (محبوب‌ترین انتخاب)
- توت: صدای شفاف و زنگ‌دار
- گلابی: صدای متعادل و کمی شیرین
- راش: ارزان‌تر، ولی صدای کمی خشک‌تر
قبل از خرید سنتور به این ۱۰ نکته توجه کنید (چک‌لیست ۱۴۰۴)
- صدادهی یکنواخت در تمام مناطق صفحه
- جنس چوب کلاف و صفحه (از چندلا و MDF دوری کنید)
- کیفیت سیم‌گیری (سیم‌ها نباید شل یا بیش از حد کشیده باشند)
- دقت در فاصله خرک‌ها (با متر دقیق چک کنید)
- وزن ساز (سنتور خوب معمولاً بین ۳.۸ تا ۴.۵ کیلوگرم وزن دارد)
- برند و سازنده معتبر (مثل افتخاری، شعله، بهاری، نریمان، طباطبایی، همایون، یاری و …)
- گارانتی و خدمات پس از فروش
- تست توسط استاد یا نوازنده حرفه‌ای
- هاردکیس یا سافت‌کیس باکیفیت (حتماً همراه ساز بخرید)
- قیمت منطقی نسبت به کیفیت (ارزان‌ترین ≠ بدترین، گران‌ترین ≠ بهترین)
سنتور دست‌دوم بخریم یا نو؟
اگر بودجه محدود دارید و ساز دست‌دوم تمیز از سازنده معتبر پیدا کردید (مثلاً سنتور ۵-۶ سال کارکرده افتخاری یا شعله که خوب نگهداری شده)، کاملاً منطقی است. فقط حتماً همراه یک نوازنده حرفه‌ای بروید و ساز را کامل چک کنید.
اگر می‌خواهید دقیق‌تر بدانید چه سنتوری برای شما مناسب است و از اشتباه در خرید جلوگیری کنید، حتماً مقالهٔ کامل معرفی انواع سنتور ایرانی را بخوانید.
مضراب سنتور خوب چه ویژگی‌ای دارد؟
- وزن متعادل (نه خیلی سبک، نه خیلی سنگین)
- نمد باکیفیت (نمدها نباید خیلی سفت یا خیلی نرم باشند)
- دسته ارگونومیک از چوب گردو یا آبنوس
آیا برای سنتور حتماً کیس لازم است؟
بله! سنتور بسیار حساس به رطوبت، ضربه و تغییر دما است. یک هاردکیس فومی با روکش چرم یا برزنت ضدآب می‌تواند عمر ساز شما را چند برابر کند.
قیمت سنتور در سال ۱۴۰۴
- سنتور آموزشی معمولی: ۷ تا ۱۲ میلیون
- سنتور نیمه‌حرفه‌ای (مثل شعله، بهاری): ۱۵ تا ۲۵ میلیون
- سنتور حرفه‌ای (افتخاری، طباطبایی، همایون): ۲۸ تا ۶۵ میلیون
- سنتور سوپر حرفه‌ای و سفاری (مثل مشکاتیان‌نوازی): ۷۰ تا ۱۶۰ میلیون تومان
حرف آخر
سنتور یعنی عشق، یعنی صبر، یعنی صدایی که از دل چوب بیرون می‌آید و مستقیم به دل می‌نشیند. اگر تصمیم به خرید سنتور گرفتید، اول با خودتان قرار بگذارید که می‌خواهید این مسیر را جدی ادامه دهید؛ چون سنتور سازی نیست که فقط خریده شود و کنار گذاشته شود – او شریک زندگی‌تان خواهد شد.
حالا که می‌دانید سنتور یعنی چه، وقتش رسیده دست به کار شوید و یکی را انتخاب کنید که صدایش با روح‌تان هم‌نوا باشد.